omslag omslag

Stress en HRV, wat kunnen wij ermee?

Geplaats op 17 nov 2013

Stress in relatie tot lichamelijke klachten is een probleem wat osteopaten dagelijks tegenkomen in de praktijk.

Inzicht en hoe om te gaan met deze klachten is een belangrijk onderdeel van de behandeling van deze klachten. De HRV diagnostiek zou kunnen bijdragen in diagnose en behandeling van de stress gerelateerde klachten.

HRV staat voor Heart Rate Variabiliteit ofwel de variatie in duur tussen een serie achtereenvolgende hartslagen. HRV wint snel aan belangstelling in zowel stressmanagement als in de kliniek. En terecht mogen we stellen! Door middel van HRV zijn we in staat om stress te meten op een eenvoudig, snelle en betrouwbare manier.
Over het algemeen genomen duurt een HRV-meting 4-5 minuten terwijl men ligt en het resultaat is onmiddellijk zichtbaar op het scherm van de computer. Een verlaagde HRV wordt gerelateerd aan een verhoogde kans op allerlei aandoeningen, verergering van bestaande klachten, beperkt biologisch reactievermogen, vertraagd herstel na ziekte of operatie, verhoogd ziekteverzuim en verhoogde sterftekans: het lichaam kan niet goed ontspannen …….. dus niet goed herstellen.

Waarop berust deze stressmeting?
Elke hartslag is het gevolg van een stroompje dat we zichtbaar kunnen maken door middel van
een elektrocardiogram of ECG. Elke hartslag wordt zichtbaar als een serie lijntjes die snel verticaal op en neer gaan, met als hoogste piek de zogenaamde R-top.

De tijd tussen twee achtereenvolgende R-toppen wordt gemeten en als we dat een aantal minuten doen, zullen we zien dat de tijd tussen twee R-toppen niet altijd gelijk is, maar dat de tijd regelmatig toeneemt en weer afneemt. Dit gebeurt onder meer onder invloed van de ademhaling: als we inademen gaat onze hartslag sneller en zullen de R-toppen dichter bij elkaar komen te liggen. Als we uitademen gaat onze hartslag weer langzamer en zullen de R-toppen verder uit elkaar komen te liggen. Hoe snel en hoeveel deze R-toppen variëren wordt nu gemeten en door middel van wiskundige formules verwerkt tot een uitkomst. Deze uitkomst betreft een belangrijk systeem in het lichaam, te weten het autonome zenuwstelsel of AZS. Het woord autonoom zegt het eigenlijk al, het gaat autonoom of zelfstandig, min of meer onafhankelijk van onze wil, zijn gang. Dat moet ook wel, want het AZS bestuurt functies die te belangrijk zijn om van onze wil en inzet afhankelijk te zijn. Inderdaad ja,
de hartslag bijvoorbeeld, maar ook de ademhaling, de bloeddruk, de doorbloeding van spieren en organen, de spijsvertering en ontlasting, enz.

Hoe kunnen we door middel van het HRV nu stress meten?
Ik neem aan dat als U dit leest U achter Uw monitor zit. Stel U nu eens voor dat U plotseling op een harde knal op het raam op een meter of twee van U vandaan hoort, gevolgd door glasgerinkel. Een voetbal door het raam, (per ongeluk), een baksteen door het raam (expres) of een vogel door het raam, U weet het niet op dat moment. Dat hoeft ook niet, maar ik ken Uw reactie: U krimpt in elkaar, weg van de knal, Uw hart slaat veel sneller dan een minuut geleden, Uw ademhaling is sneller, U bent wit weggetrokken van schrik, ziet een beetje bleekjes. Uw handen voelen koud en klam aan en het laatste waaraan U denkt is wat de pot schaft vanavond. U bent, terecht, in een toestand van “flight-or-fight”, vechten of vluchten, een natuurlijke overlevingsreactie van het lichaam, waarbij de adrenaline door Uw lichaam giert. Deze reactie liet niet lang op zich wachten, maar ontstond vrijwel onmiddellijk na de knal. Dat is het gevolg van de ene tak van het autonome zenuwstelsel, de zogenaamde sympaticus, die verantwoordelijk is voor de “flight-or-fight” reactie. De sympaticus is altijd onze eerste verdedigingslinie tegen zaken die ons bedreigen. U bent zich een hoedje geschrokken, maar nadat een schuldbewust buurjongetje zich aan Uw deur had gemeld, werd het duidelijk: die voetbal kwam niet daar waar hij bedoeld was. U ruimt min of meer opgelucht de rommel op, het was niet zo’n erg groot raam, en belt de verzekering en de man die een nieuw ruit komt inzetten. En na een uurtje is de schrik wel voorbij, kunt U weer opgelucht lachen om het voorval, het had immers erger gekund en denk U weer aan wat er vanavond op tafel komt. Dit herstel van de schrik is enerzijds te danken aan het feit dat de activiteit van de sympaticus weer afneemt, maar ook doordat de activiteit van de andere tak van het AZS, de parasympaticus weer toeneemt. Deze was gedurende de schok tijdelijk onderdrukt. Deze parasympaticus is verantwoordelijk voor de herstelprocessen in het lichaam: hij verlaagt de hartslag, maakt de ademhaling rustig, stimuleert de spijsvertering en ontspant.

De sympaticus zowel als de parasympaticus zijn samen verantwoordelijk voor het functioneren van vele lichaamsfuncties en voor de gezondheid van de mens. Hoewel ze in principe een tegengestelde werking hebben, zijn ze echt allebei noodzakelijk om goed te kunnen functioneren. De parasympaticus is met name van belang voor rust en herstel, de sympaticus voor activiteit. De relatie met de HRV is de volgende: des te meer de sympaticus geactiveerd is en/of des te minder de parasympaticus geactiveerd is, des te regelmatiger de hartslag en des te minder variatie tussen de R-toppen, kortom des te lager de HRV.

Aan de andere kant geldt: des te meer de parasympaticus geactiveerd wordt, en/of des te minder de activiteit van de sympaticus, des te meer variatie in de hartslagen en des te hoger de HRV. In principe is een hoge HRV dus uitdrukking van weinig stress, goed herstelvermogen, groot biologisch reactievermogen en een goede gezondheid.

Samengevat: door middel van een korte HRV-test zijn we in staat inzicht te krijgen in de activiteit van zowel de sympaticus als de parasympaticus van het autonome zenuwstelsel. De ultieme conditietest !!

Hoe belangrijk is de HRV-test?
Men komt er de laatste jaren achter dat stress dan misschien niet direct een dodelijke ziekte genoemd kan worden, maar wel dat stress de basis legt voor vele aandoeningen of deze sterk in negatieve zin kan beïnvloeden. Iedere (langdurige) stressreactie (psychisch danwel fysiek van aard) gaat gepaard met een verhoogde productie van proinflammatoire (ontstekingbevorderende) stoffen, zoals er zijn: cortisol, IL1, IL2, IL6, TNF alfa, interferon gamma, prostaglandinen 2, leukotrienen 4, substanceP, stikstofmonoxyde (NO), vrije radicalen (agressieve moleculen) en een verlaagde productie van IgA, interferon, DHEA en testosteron.

Dit alles heeft een nadelige invloed op ons immuunsysteem, onze suikerstofwisseling (effecten zijn diabetogeen), onze hersenstofwisseling (afname endorfine, dopamine, serotonine, oxytocine: verstoring slaapcyclus, verminderd geheugen en concentratievermogen, prikkelbaarheid / onrust, emotionele labiliteit), verstoring schildklierfunctie, oestrogeendominatie (PMS, pijnlijke borsten, versterkte menstruatie, magnesiumverlies (spierkrampen, verhoogde bloeddruk, migraine), verminderde ontgifting (verzuring: spier- en gewrichtsklachten), beschadiging vaatwand (endotheeldysfunctie: stijging bloeddruk, grotere kans op trombose of infarct), verstoorde spijsvertering, verstoring darmpermeabiliteit (grotere kans op voedselonverdraaglijkheid, allergie), verstoord herstelvermogen, verstoorde celademhaling (voeding en zuurstof kunnen niet meer optimaal omgezet worden in energie met vermoeidheid en op lange termijn orgaanbeschadiging als gevolg), minder zin om te vrijen (libido),verzwakt collageen en verminderd hyaluronzuur in de huid (veroudering van de huid), verkramping bindweefsel (met bewegingsverlies en pijn als gevolg), verstoring bloed-brein-barriere.

De ontstekingsstoffen die hierbij worden gevormd, beschadigen onze biologie en zullen uiteindelijk suikerziekte, hart- en vaatziekten, darmproblemen, chronische vermoeidheid, allergieën, fibromyalgie, reumatische aandoeningen, Alzheimer, Parkison, multipele sclerose, psychische klachten, ADHD ……………….. Kortom: alle chronische aandoeningen komen uit deze koker voort. De stille ontstekingen vormen de grootste epidemie van deze tijd. Een verlaagde HRV wordt gerelateerd aan een verhoogde kans op allerlei aandoeningen, verergering van bestaande klachten, vertraagd herstel na ziekte of operatie, beperkt biologisch reactievermogen, verhoogd ziekteverzuim.

Zo wordt een lage HRV (een verhoogde sympaticus-activiteit en/of een verlaagde parasympaticus-activiteit) gevonden:

klinische pathologie,
mentale en/of fysieke overbelasting: zie > leefwijze ,
overtraining bij sporters,
gebruik van bepaalde medicijnen, genotmiddelen (sympaticomimetica of amfetamine-achtige stoffen, coffeïne),
gebrek aan lichaamsbeweging,
tekorten van vitamines, mineralen en sporenelementen,
onjuiste voeding: zie > voeding,
verstoorde hormoonhuishouding: schildklier, bijnier, alvleesklier,
sluimerende ontstekingen veroorzaakt door micro-organismen, overgewicht, darmvervuiling,
verstoorde biomechanica gewrichten, spieren, fasciën (bindweefsel), schedel,
zware metalen belasting, b.v. amalgaam, cadmium,
een tandhaard: sluimerende ontsteking bij tand, zenuwdode tand
een littekenstoring
neurovegetatieve toxinen, zoals pesticiden, insecticiden, fijnstof, formaldehyde, vaccinaties e.d.
stralingsbelasting (zie onder “straling”).

Hoe kunnen we een verlaagde HRV weer normaliseren?
Er zijn vele interventies mogelijk die een verlaagde HRV weer verhogen.
Kombineer steeds duur – kracht – ontspanningsoefening met elkaar.

ALGEMENE MAATREGELEN:

stilte-oefening: half uur in absolute stilte zitten (met de ogen open)
relaxatie-oefeningen, aandachttraining, meditatie, neurofeedbacktraining, coherentietraining
klassieke muziek
ademhalingsoefeningen (buik- en flankademhaling)
Tai Chi, Do-In, yoga

Vechten en vluchten brengen je steeds weer terug tot het zelfde uitgangspunt, scheppen onrust en een zwakke energie. Met de ontwikkeling mee gaan en er zelfs leiding aan geven, brengt rust en schept een sterke energie.
Onrust verspilt energie, rust = kracht !!
Je mag kiezen !!

De leiding nemen, een leider zijn (geen lijder) in je leven is de essentie en niet zo zeer een analyse van wat je overkomen is.

Sta op ……………………. en neem je leven in eigen hand.

wandelen, het liefst in de natuur
rustige aerobe training: duurtraining, afgewisseld met krachttraining
traplopen: op – af, tot max, drie series
opstaan vanuit zit (met sprongetje): tot max, drie series
touwtje springen: tot max, drie series
push-ups :
– tegen aanrecht,
– handpalm – knieën,
– handpalm – tenen,
– tot max, drie series
koud wassen, afdrogen en met scrubhandschoen warm wrijven
baden (met name koud water, zoals de Kneippkuur, wisseldouches

SPECIFIEKE MAATREGELEN

goede nachtrust
voeding: rijk aan vitale eiwitten, vitale oliën, weinig koolhydraten, vitale groenten en fruit (zo veel mogelijk biologisch)
voedingssupplementen: Omega-3-vetzuren, adaptogenen, vitamines, mineralen
optimaliseren hormoonhuishouding
behandelen van sluimerende ontstekingen
behandelen van zware metalen belasting
behandelen van een tandhaard i.s.m. biologisch tandarts
behandelen van een littekenstoring: neuraaltherapie
detoxificatie neurovegetatieve toxinen, zoals pesticiden, insecticiden, fijnstof, formaldehyde e.d.
saneren stralingsbelasting
Rolfing-therapie, osteopathie, craniosacrale therapie
(indien mogelijk) zoveel mogelijk vermijden van medicijnen die de HRV remmen, b.v. beta-blokkers

De keuze van de interventie hangt af van de ernst en duur van de HRV-verlaging, en van de mogelijkheden, beperkingen en wensen van de persoon. Na verloop van tijd kan weer een HRV-test gedaan worden om het effect van de interventie te kunnen bekijken.

Henk Kraaijenhof
Frans van der Haghen, arts integrale geneeskunde